1- مقدمه

پژوهش فرایند رسیدن به راه حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیرداده‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده و نظام‌منداست. لذا اجرای صحیح پژوهش مستلزم شناخت اصول، قواعد و روشهایی است که پژوهشگر با فراگرفتن و قبول کردن آن اصول، علاوه بر اعتبار بخشیدن به دستاوردهای خویش و دستیابی به نتایج جدید و مفید در سایه جستجو و کاوش مستمر و بی وقفه، چه بسا به ترمیم خطاهای پیشین خود یا دیگران نیز توفیق می یابد. در نظام‌های آموزشی و پژوهشی، دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری پس از اتمام واحدهای نظری و نظریخویش با گرفتن پایان نامه یا رساله، قدرت پژوهشی خودرا از طریق شناخت و کنکاش در مورد یک موضوع خاص با مرور منابع و بررسی انتقادی پژوهش‌های انجام شده قبلی و انجام یک تحقیق به ارزیابی می‌گذارد. هدف اساسی این دستورالعمل، ارائه الگویی جامع به‌منظوریکنواخت نمودن چارچوب تدوین پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد ورساله‌هایدکتری می‌باشد.

2- ساختار کلّی پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری

2-1-بخش‌ها و ترتیب آن‌ها

پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی که تحویل می‌گردد، باید به ترتیب شامل بخش‌های ذیل باشد:

• صفحه بسمله (پیوست1 به عنوان نمونه ارائه شده است و دانشجو در انتخاب طرح بسمله مختار است).
• صفحه عنوان که مطالب آن باید مطابق پیوست(2) تنظیم شود. در درج نام اساتید راهنما و مشاور از کاربردالقاب (جناب آقای،سرکار خانم) پرهیز و فقط عنوان”دکتر” پیش ازنام و نام خانوادگی استاد استفاده شود. در صفحه عنوان بهتر است از آرم سیاه و سفید دانشگاه که نمونه آن در پیوست‌ها آمده است استفاده شود. اگر چاپ صفحه به صورت رنگی صورت گیرد از آرم رنگی استفاده شود.
• کپی گواهی دفاع از پایان نامه یارساله که به تایید هیات داوران رسیده باشد (پیوست 3).
• فرم اصالت اثر مصوب شورای پژوهشی 90 که توسط دانشجو امضا شده و توسط کارشناس آموزش دانشکده شماره و ثبت شده باشد(پیوست 4).
• سوگند نامه رساله دکتری که توسط دانشجو امضا شده باشد (پیوست 5).
• صفحه اهدا (اختیاری)
• صفحه تقدیر و تشکر (اختیاری)
• صفحه چکیده فارسی(حداکثر 300 واژه):

چکیده مشخص کننده هدف و خلاصه ای از روش اجرا و نتایج تحقیق صورت گرفته می باشد. از ارائه فرمول، اعداد و جملات لاتین در چکیده حتی الامکان باید اجتناب نمود. همچنین از ذکر مرجع، نام افرادو پانویس در چکیده باید اجتناب شود.درزیرچکیده عبارت “واژه‌های کلیدی:” گذاشته می‌شود و در برابر آن لازم است 3 تا 5 واژه کلیدی ارائه شود.

• فهرست مطالب(شامل عناوین اصلی و فرعی فصل ها، عنوان کتابنامه و عناوین پیوست ها)
• فهرست جداول (در صورت وجود)
• فهرست شکل‌ها (در صورت وجود)
• فهرست نقشه‌ها (در صورت وجود)
• فهرست علائم و اختصارات (در صورت وجود)
• متن اصلی (حداکثر 150 صفحه برای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و 300 صفحه برای رساله‌های دکتری)
• پی‌نویس‌ها (در صورت وجود)
• منابع و مآخذ
• پیوست‌ها (در صورت وجود)
• چکیده انگلیسی (حداکثر 300 واژه)
• صفحه عنوان انگلیسی

2-2- فصول پایان نامه یا رساله

فصول پایان‌نامه و یا رساله باید مطابق روش مورد تائید گروه آموزشی و دانشکده باشد. همچنین قواعد و مشخصات تصریح شده در این دستورالعمل باید رعایت شود. با این وجود پیشنهاد می‌شود که فصول پایان‌نامه به صورت زیر تنظیم گردد.

• فصل اول (کلیّات): در فصل کلیّات به ادبیّات، هدف، اهمیّت موضوع تحقیق و شرایط حاکم پرداخته می‌شود. همچنین چگونگی تنظیم فصول در پایان این فصل ذکر می‌شود.
• فصل دوّم (پیشینه تحقیق): توصیه می‌شود که مطالب این بخش به صورت کرونولوژیک (به ترتیب تاریخ) و کاملاً مرتبط با موضوع تحقیق، محدوده مورد تحقیق و شیوه‌های مورد استفاده در تحقیق تنظیم شود. به دانشجویان توصیه می‌شود که پیشینه تحقیق را در قالب یک مقاله مروری[1] تهیه و تنظیم نمایند تا واجد جمع بندی مقایسه‌های کاربردی و استنتاج قابل استفاده باشد. یادآوری می‌شود که تمام پژوهش‌هایی که در بخش بحث پایان‌نامه یارساله مورد استفاده قرار می‌گیرد،لازم است که در فصل پیشینه تحقیق به آن‌ها اشاره شده باشد.
• فصل سوّم (مواد و روش‌ها یا عناوین مشابه): این فصل از مهمترین بخش‌هایی ک تحقیق دانشجویی است. لذا پیشنهادمی‌شود که این بخش به طور مشروح و با ذکر توضیحات لازم تهیه و تنظیم شود. محورهای زیر صرفاً برای راهنمایی کلی ارائه شده‌است:
• محدوده مورد مطالعه (در صورت وجود)؛ محدوده مورد مطالعه در حد 2 صفحه با درج نقشه به اختصار معرفی می‌شود. یادآورمی‌شود که معرفی مشروح محدوده مورد مطالعه در صورت نیاز به فصل کلیات مربوط می‌شود.
• روش تحقیق؛ در این بخش نوع روش تحقیق بر اساس ماهیّت تحقیق بیان و سوال و فرضیّات تحقیق ذکر می‌شود. دانشجویان موظفند مدل مفهومی‌تحقیق که ارتباط میان متغیرها از انتخاب، اندازه گیری، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری را که به صورت دیاگرام نمایش داده می‌شود، تهیه و در این بخش درج کنند. به این ترتیب نقش و عملکرد هر متغیر در فرایند تحقیق معلوم خواهد بود.
• متغیّرهای مورد اندازه گیری؛ ماهیّت متغیّرها از نظر کمی‌و کیفی بودن و یا پیوسته و گسسته بودن برای تحقیق بیان می‌شود و ضرورت اندازه گیری هر یک لازم است بیان‌گردد.
• داده‌های مورد استفاده؛ در این بخش دانشجو به داده‌های مورد نیاز و محل تأمین آن‌ها اشاره می‌نماید. داده‌های مورد استفاده از مراکز دولتی، بخش خصوصی، بانک‌های اطلاعاتی که به صورت متن، جدول، نمودار، نقشه، داده‌های ماهواره‌ای است، به روشنی در این بخش معرفی میشود و معلوم خواهد شد، کدام دسته از متغیرها توسط دانشجو تولید خواهد شد.
• روش نمونه گیری؛ روش انتخاب جامعه آماری، روش محاسبه اندازه نمونه، زمان، مکان و ابزار نمونه گیری یا آمار برداری بیان می‌شود.
• روش تجزیه و تحلیل نمونه‌ها؛ روش‌های آزمایشگاهی، تحلیلی، تفسیری و رایانه‌ای (برحسب موضوع و ماهیّت تحقیق) بیانمی‌شود و ابزارهای مورد استفاده معرفیمی گردد.
• روش‌های آماری مورد استفاده؛ در این بخش روش‌های آماری توصیفی و تحلیلی مربوط به متغیرها با توجه به هدف تحقیق بیانمی‌شود.
• روش تلفیق؛ در این بخش شیوه‌های آماری یارایانه‌ای مورد استفاده برای تلفیق و جمع بندی داده‌های آزمون شده و ارتباطات یا اختلاف‌های کشف شده بیان می‌شود.
• نرم افزارهای مورد استفاده(بر حسب ضرورت)؛ در این بخش دانشجو به مجموعه نرم افزارهای مورد استفاده در فرایند تحقیق در بخش‌های مختلف اشاره خواهد نمود.
• فصل چهارم (بحث و نتیجه گیری)
• نتایج اصلی ترین بخش هر تحقیق است. این فصل که در برگیرنده تمام یافته‌های تحقیق است شامل همه‌ی جداول، نمودارها، شکل‌ها و نقشه‌های تولید شده در فرایند تحقیق می‌شود. در این فصل دانشجو مجاز به درج جدول، نمودار، شکل و نقشه‌های اقتباسی نیست. همچنین در این فصل تمامی جداول، نمودارها، نقشه‌ها و شکل‌ها به توضیح و اشاره در متن نیازمندند.
• در بخش دانشجو بحث ضمن تفسیر روند تغییر متغییرهای مورد بررسی یافته‌های خود را با سایر پژوهش‌ها مقایسه می‌نماید و در هر مورد به نتیجه گیری معیّنی می رسد که نتیجه گیری‌های به دست آمده در بخش نتیجه گیری درج خواهد شد.
• فصل پنجم ( نتیجه گیری و پیشنهادها)
• در نتیجه بخش گیری به پذیرش یا ردّ فرضیه‌های تحقیق پرداخته خواهد شد یا جمع بندی نتایج تحلیلی یا آزمایشگاهی ارائه می‌شود. همچنین در این بخش باید محدودیت‌های نتایج و روابط ارائه شده اشاره کرد.
• پیشنهادها باید تنها در چارچوب نتایج و جمع‌بندی‌های انجام شده تدوین شود. لذا در این قسمت دانشجو لازم است لیست موضوعات پژوهش‌های تکمیلی، پیشنهادهای اجرایی و پیشنهاد تولید داده‌های معین برای جامعیّت دادن به نتایج را ارائه نماید. از ارائه پیشنهادهای کلّی که بدون انجام تحقیقه مقابل تصوربوده خودداری شود.
• این فصل می‌تواند 5 تا 10 درصد حجم پایان‌نامه یا رساله را به خود اختصاص دهد

3- شیوه نگارش

قلم مورد استفاده و اندازه‌های آن در بخش‌های مختلف پایان‌نامه یارساله به شرح زیر پیشنهادمی‌شود:

• قلم متن اصلی فارسی B Mitra نازک 14
• متون و واژگان انگلیسی Time New Roman نازک 12
• عناوین زیر فصول و زیر بخش‌های پایان‌نامه تنها تا 4 رقم شماره گذاری شود. انشعابات بعدی در صورت نیاز با حروف ابجد و با قلم متن با خط زیر یا ایتالیک نوشته شود. قلم زیر فصل‌ها و بخش‌ها به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
• عناوین سطح اول قلمB Mitraسیاه 15
• عناوین سطح دوم قلمB Mitraسیاه 14
• عناوین سطح سوم قلمB Mitraسیاه 13
• عناوین سطح چهارم قلمB Mitraسیاه11

کلمات لاتین در عناوین با دو شماره کوچکتر از متن فارسی نوشته می‌شوند

مثال:

3- مواد و روش‌ها(اندازه 15)Materials and Methods (اندازه 13 Times new roman)

3-2- روش بررسی(اندازه 14)

3-2-1- داده‌های مورد استفاده(اندازه 13)

3-2-1-1- نقشه‌ها(اندازه11)

الف) نقشه‌های توپوگرافی (قلم متن با خط زیر)

 

• عنوان پایان‌نامه و نام نگارنده باید با درج آرم دانشگاه با همان قلم متن اما اندازه 10 نازک به شکلی که در این راهنما آمده یعنی در سمت راست کل یا بخشی از عنوان اثر و در سمت چپ نام مولف در سرصفحه‌ی(Header) تمام متن (از فهرست‌ها تا پیوست‌ها) درج شود. لازم بذکر است که درج آرم دانشگاه  در حفظ مالکیت معنوی اثر و نام اثر و نگارنده نیز از حیث مسئولیت نگارنده و یادآوری موضوع تحقیق موثر است و در نسخ pdf بویژه در بانک‌های اطلاعاتی از سوء استفاده‌های احتمالی پرهیزمی‌نماید.

4-کاغذ و چاپ

• کلیه قسمت ‌های پایان‌نامه یا رساله باید روی کاغذ سفید مرغوب چاپ شود.
• از کاغذA4 با ابعاد 297 در 210 میلیمتر استفاده شود.
• تماممتن روی دو طرف کاغذ چاپ شود.
• فصل جدید باید از صفحه فرد شروع شود.

5- فاصله گذاری وحاشیه بندی

• فاصله سطرها در تمام پایان‌نامه یارساله برابر 5/1 خط (5 lines)باشد، اما فاصله سطرها در چکیده برابر یک خط (single) در نظر گرفته شود.
• حاشیه سمت راست و بالا 35 میلیمتر و حاشیه‌های دیگر 25 میلیمترمی‌باشد. این حاشیه‌ها باید در تمام صفحات رعایت شود.
• در صورتی که در برخی موارد اندازه شکل‌ها یا جداول بزرگ تر از فضای داخل حاشیه باشد، با کوچک تر کردن آن‌ها و یا با استفاده از کاغذ A3 (به صورت تاخورده )، با رعایت حاشیه استاندارد تنظیم گردد.

6- شماره گذاری

• از صفحه بسمله تا ابتدای فصول با حروف ابجد شماره گذاری می‌شود و از فصل اول تا پایان پایان‌نامه یا رساله با قرار دادن شماره در پایین صفحه و با فاصله 15 میلیمتر از لبه پایین صفحه، باید شماره گذاری صورت گیرد.
• صفحات بسمله و عنوان شماره دار هستند اما شماره آن‌ها چاپ نمی‌شود.
• بخش‌ها و زیربخش‌ها به عدد شماره گذاریمی‌شوند، طوری که شماره فصل در سمت راست و شماره بخش، بعد از آن آورده شود. مثلاً 3-2-4 بیان کننده زیر بخش 4 از بخش 2 از فصل سوم است .

7- جدول‌ها و شکل‌ها

• تمام شکل‌ها (تصاویر، نمودارها، منحنی‌ها و نقشه‌ها) و جداول باید با کیفیت مناسب تهیه شوند، به گونه‌ای که کپی تهیه شده از آن‌ها از وضوح کافی برخوردار باشد.
• تمام‌ شکل‌ها و جداول باید به ترتیب ظهور در هر فصل شماره گذاری شوند. مثلا برای جداول و شکل‌های فصل 2، جدول (2-1)، شکل(2-2) و … برای جداول فصل 3، جدول (3-1) و ….
• عنوان جداول در بالایآن‌ها و عنوان شکل‌ها در زیرآن‌ها درج می‌گردد.
• ذکر مأخذ جداول وشکل‌ها و در راهنمای نقشه‌های اقتباسی الزامی است.
• باید به تمام جداول و شکل‌ها با ذکر شماره آن‌ها در داخل پرانتز، در متن ارجاع داده شود.
• قلم عنوان جداول و شکل‌ها‌دو شماره از قلم متن کوچکتر اما سیاه یاBold است (B Mitra 12 Bold)

8- پی‌نویس (زیرنویس)

• در صورتی که یک عبارت یا واژه نیاز به توضیح خاصی داشته باشد، توضیح را بایستی به صورت زیر نویس در همان صفحه ارائه نمود.در این صورت عبارت یا واژه توسط شماره‌ای که به صورت کوچک مشخص شده و در بالا و سمت چپ آن چاپ می‌شود، مشخص شده و درزیرنویس توضیح مربوط به آن شماره ارائه می‌شود. چنانچه زیرنویس بیش از سه سطر است، باید به بخش پی‌نویس‌ها در آخر پایان‌نامه یا رساله منتقل گردد.
• تمام نام‌های اختصاری (حروف اختصاری) باید در همان صفحه زیر نویس شود.
• تمام واژگان انگلیسی مورد نیاز باید در همان صفحه زیر نویس شود. این دسته از واژگان به شکل فارسی در متن درج می شود و معادل انگلیسی آن‌ها زیرنویس می شود.
• چنانچه ضرورت داشته باشد، معادل‌های انگلیسی برخی اصطلاحات فارسی درج شود باید به شکل زیر نویس بیاید.
• شماره گذاری زیرنویس‌ها در هر صفحه مستقل است.
• شماره قلم زیر نویس 10 و مشابه قلم آن در متن است.

9- ذکر اعداد در متن

• در مورد اعداد صحیحی که در داخل متن نوشته می‌شود (غیر از جداول و نمودارها) هر گاه عدد بین صفر و نه باشد با حروف نوشته می‌شود و هر گاه 10 و بزرگتر از 10 باشد به صورت عدد نوشته می‌شود.
• برای مشخص کردن اعداد اعشاری از (/) استفاده می‌شود مثل 4/12 ، و چنانچه درصد مورد نیاز است از علامت( %) استفاده می‌شود مثل 44 %.
• اعداد کسری به حروف (یک سوم، دو پنجم) و اعداد اعشاری با تعداد رقم‌های اعشاری معنی دار (در کاربرد‌های متداول تا دو رقم) نوشته می شود(34/3، 35/8، …)

10- سیستم واحدها

سیستم واحدهای مورد استفاده در پایان‌نامه / رساله، سیستم بین المللی متریکSI[2]می‌باشد و در صورت نیاز واحدهای دیگر در داخل پرانتز درج می‌شود.

11- استفاده از لغات لاتین در متن

• همه‌ی نام‌های خارجی در متن به خط فارسی و در پانوشت به لاتین (یا به خط اصلی) نوشته می‌شود. در صورتی که به ریشه لاتینیک لغت اشاره شود، آوردن اصطلاح لاتین در جمله فارسی اشکال ندارد.

12- روابط ریاضی و فرمول‌ها

• فرمول‌ها در هر فصل به طور جداگانه و به ترتیبی که در متن می‌آیند مانند شکل‌ها و جداول شماره گذاری می‌شوند. نماد‌های به کار رفته در هر رابطه و واحدهای آن‌ها باید بلافاصله بعد از رابطه و در یک پاراگراف تعریف شوند، مانند:

(4-1)                                                                            F=ma

که در آن F، نیرو (N)؛ m، جرم (kg) و a، شتاب (m/s²).

• هر کمیّت فقط با یک نماد معرفی می‌شود یعنی کمیّت‌هایی که در مراجع مختلف با نمادهای مختلف تعریف شده‌اند در پایان‌نامه یا رساله باید یکسان سازی شوند.
• تعریف هر نماد فقط در اولین جایی که در پایان‌نامه یا رساله ظاهر می‌شود انجام می‌گیرد، بعبارت دیگر نیازی به تکرار تعریف نمادها نیست.
• شکل نماد در فرمول و در تعریف آن در متن باید یکسان باشد، یعنی هردو دارای یک اندازه قلم، یک نازکی یکسان و یک شکل ایتالیک یا معمولی باشند.
• مرجع روابط و فرمول‌هایی که در پایان‌نامه یا رساله استخراج نشده‌اند باید ذکر شوند.

13-نحوه ارجاع در متن و فهرست منابع و مأخذ

• منابع و مآخذ، شامل فهرست کتابها، نشریات، و مقالات مختلف مورد استفاده نویسنده به منظور نگارش پایان‌نامه است. لازم است در متن به کلیه ی منابعی که مورد استفاده قرار می گیرد، اشاره شود. نحوه ی ارجاع در متن باید به یکی از دو روش زیر باشد:
• مراجع به ترتیبی که در متن می آیند شماره گذاری شوند. در این روش، مراجع به ترتیب شماره در فهرست منابع و مآخذ ذکر خواهند شد.

چنانچه یک مطلب از منابع مختلفی نقل شود،  بلافاصله پس از خاتمه جمله، پرانتز یا کروشه ای باز می­شود و شماره منابع ذکر می­گردد. مثال:  ]2و3[، ]7-4[، ]8 ،10 ، 13 و 20-17[.

• ذکر منبع با ارجاع به نام نویسنده و سال انتشار باشد. در این روش، مراجع به ترتیب حروف الفبای نام نویسنده در فهرست مراجع ذکر می گردد. در این روش در ابتدا منابع فارسی و بعد منابع انگلیسی را برای هر یک به ترتیب حروف الفبای فارسی و انگلیسی ذکر می کنیم. در این روش نکات زیر بایستی مد نظر قرار گیرد:
  • ارجاع به مأخذ حتماً در متن و به شکل نام و تاریخ و در داخل پرانتز صورت گیرد، مانند (مجنونیان، 1379).
  • درحالتی که مرجع دو نویسنده داشته باشد، فامیل هر دو نویسنده با حرف ربط و درج و سپس تاریخ درج می شود (مجنونیان و منصوری، 1384).
  • اگر منبع بیش از دو نویسنده داشته باشد، فامیل نویسنده نخست ذکر و پس از آن کلمه همکاران، سپس تاریخ انتشار اثر نوشتهمی شود (کیابی و همکاران، 1383).
  • چنانچه در انتهای یک پاراگراف ضروری باشد چند مرجع داخل پرانتز درج شود، حدفاصل آن‌ها نقطه ویرگول گذاشته می شود (مجنونیان، 1379؛ مجنونیان و منصوری، 1384؛‌کیابی و همکاران، 1383).
• چنانچه در داخل متن از منبعی مطلبی نقل قول شود، بلافاصله پس از خاتمه جمله کروشه‌ای باز گردد و مرجع آن ذکر شود.
• ارجاع مستقیم به مرجعِ مرجع (اگر در دست نباشد و روئیت نشده است) مجاز نیست. چنین حالتی باید با کاربرد عبارت (به نقل از …) ذکر شود که نشان می‌دهد اصل مرجع در دسترس نبوده است.
• فرمت مناسب برای نوشتن منابع، با نظر و تشخیص گروه آموزشی مربوطه، بر اساس یکی از فرمت­های استاندارد مجلات ISI و یا مجلات علمی-پژوهشی مورد تایید وزارت علوم می باشد.
• توصیهمی‌شود برای رفرانس نویسی از نرم افزار Endnote استفاده شود. این شیوه، از انعطاف پذیری بیشتری برای انجام اصلاحات برخوردار است.

 

14- مشخصات روی جلد پایان‌نامه یا رساله‌ها

• جلد پایان‌نامه کارشناسی ارشد گالینگور قرمز پررنگ و جلد رساله دکتری گالنگورسرمه‌ای می‌باشد.
• رعایت مندرجات روی جلد پایان‌نامه یارساله (پیوست 7) الزامی بوده و باید به شکل زرکوب چاپ شوند.
• عطف نویسی به صورت زرکوب شامل عنوان، نام و نام خانوادگی و سال دفاع از رساله الزامی است.

15- تکثیر پایان‌نامه یا رساله

• یک جلد پایان‌نامه یارساله جهت تسویه حساب به کتابخانه دانشگاه تحویل می‌گردد.
• یک جلد پایان‌نامه یا رساله جهت تسویه حساب به کتابخانه تحویل می‌گردد.
• به هر یک از اساتیدراهنما و مشاور یک جلد پایان‌نامه یا رساله تحویل می‌شود.
  1. در صورت نیاز گروه، دانشجو می‌بایست تعداد بیشتری پایان نامه تهیه و تکثیر نماید.

16- نسخه الکترونیکی پایان‌نامه یا رساله

• دانشجو موظف است علاوه بر نسخه چاپی و نهایی از پایان‌نامه یارساله خود، یک نسخه الکترونیکی از آنرا را به کتابخانه تحویل دهد.در صورت صلاحدید استاد راهنما،CD حاوی مطالب فوق در انتهای نسخ چاپی قرار می‌گیرد.لوح فشرده می‌بایستی دارای شرایط ذیل باشد:

پوشه‌ای بنام خود و شماره دانشجویی ساخته شود و داخل آن اطلاعات پایان‌نامه،  با فرمتPDF و wordقرار گیرد (مانند شکل زیر).

موارد درخواستی در پوشه‌های جداگانه قرار داشته باشد (مانند شکل).

عناوین هر فایل به زبان انگلیسی نوشته شود (مانند شکل).

در صورتیکه اطلاعات یا برنامه‌ای جهت استفاده و یا خواندن پایان‌نامه لازم می‌باشد در پوشه‌ای به نام Read me قرار دهید.