- تصویب ماده 22 مقررات صادرات و واردات در مجلس شورای اسلامی مبنی بر اجبار شناسنامه‌دار شدن فرش‌های 30 رج و به بالا در مهرماه 1372
- طرح شناسنامه‌دار کردن فرش صادراتی ایران با مدیریت اتاق بازرگانی صنایع و معادن 1374
- عدم دست‌یابی به اهداف تعیین‌شده و توقف طرح شناسنامه‌دار کردن توسط اتاق بازرگانی صنایع و معادن
- ابلاغ برنامه چهارم توسعه و وارد شدن مبحث توسعه صادرات فرش دستباف با پروژه‌هایی مانند شناسنامه‌دار کردن فرش دستباف و ایجاد پورتال فرش مهرماه 1383
- نامه مدیرعامل شرکت توسعه صادرات سنجش فرش (آقای مدد پوری) به مرکز ملی فرش مبنی بر استفاده از ابزارهای تکنیکی و حقوقی بین‌المللی در صدور شناسنامه فرش و برشمردن مضرات استفاده از بارکد و سایر ابزارهای قابل کپی‌برداری در شناسنامه فرش مردادماه 1385
- درخواست مرکز ملی فرش از سازمان توسعه تجارت برای وابسته نمودن دریافت جایزه صادراتی به استفاده از شناسنامه فرش دستباف، مردادماه 1385
- نامه مدیر وقت امور اقتصادی و بازرگانی مرکز ملی فرش به مدیرعامل شرکت توسعه صادرات سنجش مبنی بر اینکه شناسنامه فرش دستباف جهت معرفی محصول، تعیین کیفیت فرش و پاسخگو نمودن تولیدکنندگان و فروشندگان است که پس از بررسی به اجرا درخواهد آمد. مرداد 1385
- ابلاغ آئین‌نامه اجرائی نظام ملی طبقه‌بندی کالا و خدمات آذرماه 1385
- اعلام ممنوعیت صادرات فرش دستباف بالای سی رج بدون شناسنامه از اداره کل صادرت و واردات وزارت بازرگانی به مرکز ملی فرش، دی‌ماه 1385
- نامه مدیرعامل SGS به مرکز ملی فرش درباره تایید همکاری با شرکت توسعه صادرات سنجش فرش بهمن‌ماه 1385
- عدم موافقت اجرای طرح شناسنامه فرش توسط توسعه صادرات سنجش فرش از سوی مرکز ملی فرش و تصمیم به اجرای این طرح بر بستر ایران کد اسفندماه 1385
- جلسه هماهنگی مرکز ملی فرش، مرکز شماره‌گذاری کالا و خدمات و شرکت انفورماتیک راهبر برای آغاز عملیات تولید و الصاق شناسنامه فرش دستباف بر بستر ایران کد، اسفندماه 1385
- اعلام آمادگی مرکز ملی فرش برای آغاز صدور شناسنامه زیر نظر اتحادیه سراسری فرش دستباف روستایی( اتفا) و درخواست ارایه ضوابط و ملزومات از مرکز ملی شماره‌گذاری، اسفندماه 1385
- ابلاغ دستور مهم وزیر وقت بازرگانی مبنی بر تفکیک وظایف حاکمیتی و تصدی‌گری در امر شناسنامه و روشن شدن وظایف و جایگاه شرکت‌های بازرسی و کنترل کیفیت به مرکز ملی فرش در پی نامه مدیرعامل شرکت توسعه صادرات سنجش فرش به آقای میر کاظمی وزیر بازرگانی وقت، خردادماه 1386
- تمایل مرکز ملی فرش به برقراری ارتباط با شرکت SGS جهت بهره‌مندی از خدمات این شرکت بین‌المللی در فرایند صدور شناسنامه فرش خردادماه 1386
- امضای تفاهم‌نامه‌ای میان مرکز ملی فرش ایران و مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران خردادماه 1386
- آغاز اجرای شناسنامه‌دار کردن فرش‌های اتفا و شرکت سهامی فرش ایران، تیر 1386
- نامه تفضیلی اتحادیه صادرکنندگان فرش ایران به مرکز ملی فرش در مخالفت با قرارداد احتمالی میان مرکز ملی فرش و شرکت SGS و طرح شرکت توسعه صادرات سنجش فرش جهت صدور شناسنامه فرش، شهریور1386 . در این نامه دلایل مختلفی برای مخالفت با این طرح آورده شده است که به دلیل اهمیت این موارد در این قسمت مواردی از این دلایل برشمرده می‌شود، عمده این دلایل عبارتند از:
- عدم امکان احراز اصالت فرش از دیدگاه صلاحیت علمی و تعریف نظری آن
- عدم امکان عملی اجرای طرح با توجه به گستردگی عملیات موردنیاز
- عدم وجود تکلیف قانونی برای اجباری نمودن این مسئله
- عدم قبول صلاحیت علمی کارشناسان SGS و ناشناخته بودن این شرکت در میان فعالان عرصه فرش در بازار جهانی
- تشکیک در آزمایش‌های مورد اشاره در قرارداد و نیز توان مجری در اجرای ادعاهای خود
- اعلام آمادگی شرکت سامانه ارتباطات الماس پارس از شیراز برای پیاده‌سازی سامانه RFİD بر روی تولیدات فرش آذرماه 1386
- اولین گزارش‌گیری مرکز ملی فرش از اتحادیه‌های فرش روستایی استان‌ها و شرکت سهامی فرش در مورد پیشرفت کار فرایند صدور شناسنامه آذرماه 1387
- تهیه و چاپ شناسنامه‌های فرش ایران در بازار ژاپن توسط اتحادیه فرش دستباف ایران در ژاپن خردادماه 1388
- نامه مرکز ملی فرش به سازمان توسعه تجارت و پیشنهاد وابسته نمودن دریافت جوایز صادراتی به شناسنامه‌دار بودن فرش‌های صادراتی مردادماه 1388
- نامه اتحادیه واردکنندگان فرش ایران در اروپا به مرکز ملی فرش و پیشنهاد اجباری نکردن طرح شناسنامه به دلیل امکان کپی‌برداری و بررسی دقیق‌تر طرح شناسنامه فرش به دلیل تبعات گسترده حقوقی در ارتباط با قوانین حمایت از مصرف‌کنندگان، آبان ماه 1388
- نامه اتحادیه صادرکنندگان فرش تبریز به اتحادیه کشوری و برشمردن مشکلات موجود در صنعت فرش و همچنین مشکلات موجود در طرح شناسنامه فعلی در خرداد 1389، موارد مهمی که این اتحادیه در نامه خود به آنها اشاره کرده است به شرح ذیل می‌باشد:
- دلیل اصلی رکود حاکم بر بازار صادرات فرش دستباف به دلیل ثبات نرخ ارز می‌باشد که ارتباطی به داشتن یا نداشتن شناسنامه ندارد.
- عدم امکان رهگیری فرش ها به دلیل جمع آوری از منابع گسترده و مختلف توسط تجار است
- ایجاد اختلاف در ابعاد فرش به دلیل شستشو، امکان درج ابعاد در شناسنامه را به دلیل مسایل حقوقی احتمالی از بین می‌برد.
- قسمت عمده فرش‌های صاداتی، فرش های دست دوم است که امکان رهگیری آنها عملا غیر ممکن است.
- دریافت ایران کد برای هر فرش دارای هزینه بالایی است.
- وجود شناسنامه عامل طرح دعاوی حقوقی توسط خریداران خواهد بود و به همین دلیل تجار و فروشندگان خارجی فرش از خرید فرش ایران امتناع خواهند کرد.
- توقف اجباری بودن شناسنامه‌دار کردن فرش‌های صادراتی از مهرماه 1389 با رایزنی اتحادیه صادرکنندگان فرش با معاون اول رئیس جمهور و وزیر بازرگانی
موارد یاد شده گزیده‌ای از اتفاقاتی است که در حوزه این طرح رخ داده است و مطالعه روند این اتفاقات می‌تواند برای اجرای موفق طرح و شناختن نشانه‌ها، عارضه‌ها و دلایل عدم موفقیت آن بسیار مفید واقع گردد. مطالعه این مستندات در شناسایی ذینفعان و دغدغه‌های آنان بسیار مفید واقع گردید. به عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت که در پیاده‌سازی طرح شناسنامه فعلی عدم توجه به خواستها و دلایل ذینفعان در عدم استفاده از شناسنامه، موانع ذاتی موجود در پیاده‌سازی و همچنین عدم توجه به نکات ظریف وظایف حاکمیتی و تصدی‌گری در اجرا موجب شده است که این طرح به توفیق چندانی دست پیدا نکند. در ادامه به توضیح ماهیت شناسنامه فعلی فرش و نیز تشریح فرایند صدور آن پرداخته می‌شود.
- قوانین و مقررات
همانگونه که اشاره شد، فرش به عنوان یکی از مهمترین اقلام صادرات غیرنفتی ایران همواره مورد توجه دولت و بخش حاکمیتی بوده است. میزان اشتغال بالا و نیز سهم مناسب در سبد صادرات غیرنفتی خود عاملی برای جلب توجه دولت و حاکمیت است. در راستای تمرکز بر روی ابعاد این صنعت و همسو نمودن حرکت‌های موجود شورای عالی اداری در مصوبه شماره 5169/1901 مورخ 20/1/1382 خود همه امور مربوط به سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت، هدایت و حمایت صنعت فرش دستباف، امور تحقیقاتی و پژوهشی مربوط به آن و تهیه ضوابط و الزامات فنی تولید، صادرات و اقدامات حمایتی مربوط به آن را از کلیه دستگاههای دولتی جدا ساخته و در حوزه مرکزی وزارت بازرگانی با عنوان «مرکز ملی فرش ایران» تجمیع کرده است.
در رابطه با طرح شناسنامه فرش دستباف و الزامات تجارت در دنیای مدرن اولین بار در قانون “مقررات صادرات و واردات جمهوری اسلامی ایران” مصوب مهر 1372 ماده 22 به موضوع شناسنامه‌دار کردن فرش دستباف اختصاص پیدا کرده است. به موجب این ماده و برای ایجاد زمینه مناسب برای حمایت از فرش دستباف در بازارهای جهانی داشتن شناسنامه برای فرش های 30 رج و به بالا اجباری گردیده است.
همچنین در برنامه چهارم توسعه از 8 هدف اصلی تعریف شده اهداف 2 و 3 به موضوع فرش دستباف ارتباط مستقیم دارد. هدف دوم برنامه ” توسعه تجارت و حمایت از صادرات کالا و خدمات غیرنفتی…” است. برای نیل به این هدف پنج برنامه تعریف گردیده است، که یک برنامه برنامه‌ریزی و حمایت از تولید و صادرات فرش دستباف است. این برنامه 45 پروژه اجرایی دارد که 41 عدد از این پروژه‌ها مربوط به مرکز ملی فرش هستند. لازم به ذکر است که دو پروژه از هفت پروژه اولویت دار که مربوط به حیطه وظایف مرکز ملی فرش می‌باشند عبارتند از:
- پروژه شناسنامه‌دار کردن فرش دستباف
- پروژه ایجاد پورتال ملی فرش برای زمینه‌سازی تجارت الکترونیک
همچنین برای هدف سوم برنامه چهارم توسعه یعنی ” ورود و ارتقا سطح مشارکت در سازمان‌ها و مجامع مرتبط با تجارت در سطح منطقه‌ای و بین المللی” سه برنامه تعریف گردیده است که برنامه دوم برای بررسی آثار وتبعات الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی در بخش‌های مختلف اقتصاد ملی است. در این راستا نیز پروژه‌ای مربوط به صنعت فرش دستباف تعریف گردیده است که عنوان آن “بررسی آثار الحاق به WTO بر صنعت فرش دستباف ایران” است.
بررسی اجمالی فرآیند تولید فرش دستباف برای شناخت بهتر محیط پیرامون صنعت و بررسی میزان گستردگی و حجم عوامل تاثیرگذار برآن مفید خواهد بود. لذا در ادامه گزارش پس از بررسی کلی فرآیند تولید فرش دستباف، به بررسی اجمالی محیط پیرامون صنعت فرش دستباف یعنی رقبا، تامین‌کنندگان، خریداران، محصولات جایگزین و شدت رقابت در بازار جهانی فرش پرداخته خواهد شد.
- ضرورت طرح شناسنامه فرش
این صنعت در مواجهه با بازار جهانی با چالشهای مختلفی مواجه است که هر کدام از این چالش‌ها نیازمند توجه خاص و تلاش جهت مرتفغ نمودن آنها می‌باشد. مسایلی که دست‌اندرکاران فرش را به فکر استفاده از شناسنامه برای تولیدات داخلی می‌اندازد را می‌توان در موراد ذیل خلاصه نمود:
– جعل نام و عنوان Persian carpet و نیز سایر عناوین مربوط به فرش دستباف ایرانی توسط رقبای خارجی
- کپی نمودن طرح های فرش دستباف ایرانی توسط رقبای خارجی
- نیاز به امکان رهگیری محصولات خریداری شده توسط مشتریان
- مطرح شدن ادبیات روز تجارت جهانی مانند اهمیت حقوق مصرف کننده و …
- ایجاد زیرساخت‌های تجارت الکترونیک
مشکلات ذکر شده از جمله مواردی می‌باشند که هنر- صنعت فرش ایران سال‌هاست با آن درگیر بوده و سعی در مرتفع نمودن آنها دارد. از آنجا که فرش دستباف به عنوان یکی از مهمترین کالاهای غیر نفتی مورد توجه دولت بوده و سهم قابل توجهی در میزان صادرات غیرنفتی ایران داراست، در برنامه های طراحی شده برای نیل به اهداف ، برنامه‌ها و پروژه‌هایی برای حمایت از تولید و صادرات فرش دستباف توسط دولت پیش بینی گردیده است. لازم به ذکر است اجرای پروژه‌های شناسنامه دار کردن تولیدات داخلی و ایجاد پورتال فرش دو عنوان از موارد پروژه‌های دارای اولویت می‌باشند که اجرای آنها به عهده مرکز ملی فرش قرار داده شده است. در قانون پنجم توسعه نیز ذیل ماده 194 یکی از تکالیف دولت توسعه و هدفمندسازی پژوهش، آموزش، تولید و تبلیغات و همچنین توسعه تجارت الکترونیک فرش و ایجاد خانه فرش در بازارهای هدف و مورد نظر برای هویت‌بخشی، ارتفا کیفیت تولید و روان‌سازی، سفارش‌پذیری، حمایت از ایجاد و توسعه و تجهیز کارگاه‌های متمرکز و غیر متمرکز و اتحادیه‌ها و شرکت‌های تعاونی فرش دستباف روستایی و شهری سراسر کشور و نیز صنایع و خدمات جانبی فرش دستباف به منظور ارتقا و بهبود بهره‌وری، تثبیت وافزایش سهم صادراتی و بازاریابی‌های داخلی و خارجی عنوان شده است. موارد یاد شده نشان‌گر اهمیت خاصی است که مقوله فرش از دیدگاه دولتمردان جمهوری اسلامی ایران دارد.